Siegerswoude: meten in de nacht
In de Middenwei te Siegerswoude, gelegen in de gemeente Opsterland in Friesland, waren duidelijke lineaire patronen waargenomen in de graspercelen nabij de boerderij van de familie Neef (Middenwei 9) (afbeelding 1). Deze patronen zijn eveneens herkenbaar op de beelden van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Onderzoek met behulp van precisielandbouwtechnieken en drone remote sensing heeft aanvullende sporen aan het licht gebracht.

Doel/onderzoeksvraag
Het primaire doel van het onderzoek in Siegerswoude was het verkennen van de toepasbaarheid van metingen van elektromagnetische inductie voor de identificatie en in kaart brenging van archeologische fenomenen. Voorts zijn er opnames gemaakt met een drone, uitgerust met zowel een optische als een thermische infraroodcamera, om te bepalen of deze beelden fenomenen konden onthullen die niet zichtbaar waren op de metingen van elektromagnetische inductie (EMI) of op satelliet– en AHN-beelden.
In Siegerswoude is derhalve een uitgebreid onderzoek uitgevoerd met precisielandbouwtechnieken, dronesensoren en een proefsleufonderzoek. Voor de gedetailleerde resultaten wordt verwezen naar de onderliggende rapporten; in deze beschrijving ligt de focus op de toegepaste sensortechnieken.
Werkwijze
Er is onderzoek verricht met elektromagnetische inductie (EMI) door het hele terrein in te meten. De metingen zijn uitgevoerd met een onderlinge raaiafstand van 1 meter. Voor precisielandbouwtoepassingen is een afstand van 5 meter gebruikelijk, echter, deze afstand resulteert in minder nauwkeurige beelden. Om de bruikbaarheid van de verzamelde gegevens voor precisielandbouw voor archeologische doeleinden te toetsen, worden de verschillende resoluties met elkaar vergeleken.
Het onderzoek met de thermische infraroodcamera onder de drone is op verschillende tijdstippen gedurende de nacht uitgevoerd. Hierbij zijn identieke vluchten uitgevoerd net na zonsondergang, om middernacht en net voor zonsopgang. Tevens is er op variërende hoogtes over dezelfde terreinen gevlogen. Dit stelt ons in staat om op basis van vergelijkend onderzoek de optimale vliegmomenten en hoogtes te bepalen. Overdag is het gehele terrein gefotografeerd door middel van visible light imaging om een fotogrammetrische reconstructie van het oppervlak te realiseren, wat resulteerde in een hoge resolutie orthofoto en een zeer nauwkeurig hoogtemodel.
De waarnemingen zijn gevalideerd door middel van gravend onderzoek, met name op locaties waar de meest opvallende anomalieën zijn vastgesteld.
Resultaten
De resultaten van de in de precisielandbouw toegepaste technieken hebben aangetoond dat zij in staat zijn om archeologische sporen effectief in kaart te brengen. De orthofoto’s en gedetailleerde hoogtemodellen, die zijn vervaardigd op basis van drone-opnames met zowel een optische als een thermische infraroodcamera, vormen een waardevolle aanvulling op de gegevens die zijn verzameld met andere, meer traditionele remote sensing-technieken. Deze nieuwe technieken bieden niet alleen een helderder beeld van de structuren die ook met de conventionele methoden zichtbaar zijn, maar onthullen tevens meer gedetailleerde informatie en fenomenen die in de andere beelden ontbreken.
Geleerde lessen
- Thermische opnames bleken optimaal te zijn rond middernacht, na een periode van temperatuurdaling, waarin de verschillen door variërende relatieve afkoeling duidelijker waarneembaar waren (afbeelding 2).
- Thermische opnames vlak voor zonsopgang waren minder effectief, vermoedelijk omdat in de tweede helft van de nacht de contrasten in relatieve temperatuur afnamen
- De maand september biedt in dit specifieke landschap en lokale klimaat uitstekende omstandigheden voor drone thermografie
- Een vlieghoogte van 100 meter voor thermografische opnames is in dit geval efficiënt gebleken, waarbij een balans is bereikt tussen voldoende detail en contrast aan de ene kant, en een groter bereik aan de andere kant
- Drone fotogrammetrie is hier effectief gebleken en in staat om door het grotere detail aanvullingen te leveren op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN)
- De technieken van precisielandbouw zijn in staat om archeologische fenomenen op te sporen, maar de effectiviteit hiervan is sterk afhankelijk van de gehanteerde raaiafstand, die cruciaal is voor het bereiken van een bruikbare resolutie.

Verwijzing naar rapporten
- Van Doesburg, J., van der Heiden, M., Waagen, J., van Os, B., & van der Meer, W. (2022). Op zoek naar lijnen. De waarde van elektromagnetische inductie en optische en thermische infraroodbeelden in Siegerswoude (Friesland). Rapportage Archeologische Monumentenzorg, 273. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2022/01/01/op-zoek-naar-lijnen
- Waagen, J., García Sánchez, J., van der Heiden, M., Kuiters, A., & Lulof, P. (2022). In the heat of the night: Comparative assessment of drone thermography at the archaeological sites of Acquarossa, Italy, and Siegerswoude, The Netherlands. Drones, 6(7), 165. https://doi.org/10.3390/drones6070165
Colofon
In samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).