NL ENG
20231007_100850(0)

De Veluwe: boordevol archeologie

De grafheuvels in de Veluwe zijn al lang bekend, maar innovatief geofysisch sensoronderzoek wijst nu uit dat er ook talloze archeologische sporen uit verschillende perioden rondom de grafheuvels te vinden zijn.

Doel/onderzoeksvraag

De archeologische vindplaats Nunspeet-Vierhouten op de Veluwe bestaat uit een groep grafheuvels die dateren uit het 3e en 2e millennium v.Chr. In totaal zijn er van deze groep nog 50 grafheuvels van bewaard gebleven in het huidige landschap (afbeelding 1). Tot 2015 lag de focus van het onderzoek uitsluitend op de grafheuvels zelf, waardoor de omliggende omgeving van deze monumenten grotendeels onbelicht bleef. De mensen die destijds in Nunspeet-Vierhouten leefden en er werden begraven, hebben het landschap intensief benut. Dit betekent dat ze waarschijnlijk sporen hebben achtergelaten, zoals huizen, wegen, sloten, en afvalputten.

Afbeelding 1: Het heidelandschap van Nunspeet-Vierhouten (bron: GAIA Prospection).

Het onderzoek in 2023 was daarom gericht op het vinden van archeologische sporen in de nabijheid van de grafheuvels. Daarnaast was dit project een uitgelezen kans om te laten zien hoe waardevol het gebruik van magnetometermetingen in Nederland onder bepaalde omstandigheden kan zijn.

Werkwijze

Magnetometeronderzoek is een kosteneffectieve methode die ingezet kan worden om grote gebieden in korte tijd gedetailleerd in kaart te brengen. De gemodificeerde cesiummagnetometer van Scintrex is een zeer gevoelige, handgedragen totaalveld-magnetometer, waardoor deze ook gebruikt kan worden op terreinen met enige begroeiing (afbeelding 2). Door de sensor met de hand te dragen, kan er met een redelijke snelheid worden gemeten. Deze voordelen maakten de cesiummagnetometer zeer geschikt voor dit onderzoek. Omdat het terrein al lange tijd als heidegebied bekendstaat, was de hoop dat de bodem nog redelijk ongestoord was en daardoor geschikt zou zijn voor magnetometrie.

Afbeelding 2: De handgedragen totaalveld-magnetometer wordt langs een surveylijn gevoerd (bron: GAIA Prospection).

Resultaten

Op de vindplaats waren de bekende grafheuvels niet toegankelijk voor metingen omdat ze begroeid waren met bomen. In de directe omgeving van deze heuvels zijn er meer grafstructuren aan het licht gekomen, die niet meer in de vorm van een verhoging van het maaiveld te zien zijn. Daarnaast zijn er kleine graven gevonden en hoekige en ovale huisstructuren. Ook komen er massieve greppelstructuren voor die lijken op greppelsystemen die zijn aangetroffen in Epe-Nierssen. Deze enorme dubbele greppels zouden mogelijk kunnen hebben gediend als grenssloten rond de grafheuvels.

Geleerde lessen

  • In Nederland is data uit een magnetometeronderzoek doorgaans moeilijk bruikbaar, omdat het magnetische contrast tussen archeologische structuren en de bodem vrij laag is. Dit komt door de bodemgesteldheid, het hoge grondwaterpeil en schommelingen in grondwaterstanden in het verleden.
  • Het feit dat het oppervlak van de Veluwe vrijwel onaangetast is gebleven en nooit intensief voor moderne landbouw is gebruikt, stelt specialisten toch in staat om zelfs structuren met weinig contrast te herkennen.
  • Het type magnetometer is ook cruciaal voor het in kaart brengen van deze sporen. In dit geval is een totaalveld-magnetometer in een duo-sensorconfiguratie met een sensorafstand van 50 cm hiervoor een goede keuze gebleken.
  • Magnetometers zoals die op de markt verkrijgbaar zijn, zijn oorspronkelijk gebouwd voor de geologische of militaire doeleinden. Het is daarom aan te raden om het frame zo aan te passen dat de sondes 30 cm boven de grond kunnen worden gedragen. Dit geeft een hogere gevoeligheid en voorkomt interferentie vanaf de grond.

Verwijzing naar rapporten

  • Lambers, Laan: GAIA prospection report

Colofon

Deze casestudy is uitgevoerd door L. Lambers en W. Laan, in samenwerking met Gemeente Nunspeet en de Faculteit Archeologie, Universiteit Leiden.